“QIRMIZI QALSTUK”

Binanın blokuna daxil olub, boğazına qədər bərk - bərk düyünlədiyi paltosunun yaxasını açdı. Əlini şalvarının cibinə salıb, evin açırını çıxartdı. Əlləri titrəyirdi; bu soyuqdan deyildi, həyəcandan və əsəbdəndi. Bir neçə dəfə cəhd etsə də açarı kilidə sala bilmədi. Keyimiş başını qapıya dirəyib, əllərini yanına salladı. Bir neçə dəqiqəlik nəfəsini dərib, özünü ələ aldı. Açarı bu səfəri kilidə rahatca sala bildi.

Əynindəki ağır paltodan və altı palçıqlı əyaqqabısından qurtulub, salona keçib divanda oturdu. Beyni tamam dumanlı idi, sanki kimsə filtirsiz Astra – nın tüstüsünü  dərindən içinə çəkib,beyninə üfürmüşdülər. Tərəddüdlər ona nəfəs almağa imkan vermirdi; başını əllərinin arasına alıb qəti qərara gəlmək üçün bəlkə də  sonuncu dəfə fikirləşirdi. İndicə boşandığı arvadı haqqında düşündü. Heç cürə, amma, heç cürə həzm edə bilmirdi ondan ayrılmanı. Nərmin onu belə anında qoyub qaçmamalıydı. Ona ehtiyacı, gərəyi olduğu halda ən ağır zərbəni də məhz ondan aldı bu gün. Əslində Nərmin də onun özü haqda belə düşünürdü. Nərmin üçün də ən ağır zərbə sevib ərə getdiyi, cavanlığını, gözəllliyini əvəzi ödənilmədən xərclədiyi ərindən gəlmişdi. Qızları, on beş yaşlı Ruziyə beş ay idi ki, uzun sürən ağır xəstəlikdən vəfat etmişdi. Ruziyənin xəstəliyi şiddətlənəndə atası onun üçün heç nə etməmişdi; soyuqqanlılıq göstərmişdi, hətta qızını xəstəxanaya belə aparmırdı: “Mən bu əsəri başa vurmayınca heç yana gedən deyiləm” - deyə arvadının təkidinə cavab verərdi.

“Ay sənin əsərinin içinə . . .” - Nərmin bəlkə də birinci dəfə idi ki, ağzından pis söz çıxardırdı; məcbur idi. Yeganə övladı, onu bu həyata, yaşama bağlayan yeganə səbəbi göz önündə gün işartısına əriyən buz kimi əriyirdi. Neçə dəfə yazdığı əsərlərini çap etdirmək üçün topladığı pulu qızının müalicəsinə xərcləmək üçün ərinə yalvarmışdı, nə qılıqlardan çıxmışdı; gecələr onu razı etmək üçün pornoqrafiq filimlərdə belə görə bilməyəcəyiniz, təsəvvürünüzə belə gətirə bilməyəcəyiniz pozalarla, oral seks istisna olmaqla ( əri də buna meylli deyildi ) seksin bütün növləri ilə səhərə qədər sevişərdi və hər səfəri söhbəti qızının müalicəsi üçün lazım olan pula gətirəndə “Yox, olmaz! Neçə ildir ki, onları yığmışam. Altı əsərim var, onları çap etdirəcəm, oxucularıma çatdıracam!” cavabını alırdı. 

“Əzizim, kitablarını demirəm ki, çap etdirmə. Oxucuların bizi başa düşər, gözləyər, ancaq qızımız gözləmir, onun xəstəliyi bizi gözləmir və çox təəssüf ki, bu xəstəlik sənin kitablarınla sağalası deyil. Ona təcili müalicə lazımdır. Yoxsa . . . yoxsa . . .”

“Heç nə olmaz, Allah qoruyar.” - deyərdi.

Nərmin daha sonraları strategiyanı dəyişmişdi; nəvazişdən, yalvarış taktikasından, mübarizə, mübahisə, dava, isterik tutmalar, qabları sındırmalar, evi dağıtma taktikasına keçmişdi. O isə susar, otağına girib, qapını arxadan bağlayar, arvadının səsini, qarğışlarını eşitməsin deyə yapon moqintafonuna kaset qoyub ixtiyarı bir musiqiyə səs verərdi. Yazı makinasında şakkaşukla yarımçıq qalan əsirinin ardını yazardı.

İkinci halda da uğursuzluğa düçar olduğunu görən Nərmin qızını da götürüb, anası evinə getmişdi. Üç ay ərzində nə arvadı haqda, nə də ağır xəstə olan və hər gün atasını arzulayan qızıyla maraqlanmışdı. Ancaq yazırdı; az bir vaxtda bu əsərini də başa vurmalıydı. 

Nərmin ərindən həyan gəlmədikdə boynunun, boğazının qızlllarını satdığa qoydu; kim idi bu dəmir - dümürə pul verən; dəyər - dəyməzə satıb, min manat, mindən bir az çox pul düzəldə bilmişdi. Bu isə cərrahi müdaxiləyə ehtiyacı olan qızcığıazın sadəcə ömrünü bir neçə aylığa artırmağa bəs edirdi.  . . . Və sabahların birində evdəkilərin hamısı Nərminin çığırtısına oyandı. Ağzından gələn al qan qızcığazın solmuş dodaqlarının təravətini saxlmışdı; qıpqırmızı, duvaq qırmızısı rəngdəydi dodaqları. Ata isə ancaq dəfndən sonra xəbər tutdu. Təbii ki, Nərmin onu qızının ( o, artıq qızımız demirdi, qızım deyirdi ) yasına buraxmamışdı. Axşamları, ala toranlıqda Ruziyənin qəbri üstə gedər, gizli - gizli ağlardı: “Söz verirəm, mənim balam. And olsun ruhuna, ən gözəl, ən möhtəşəm əsərimi sənə həsr edəcəm. Adını isə “Qızım” qoyacam.”

Qızının qırxı çıxandan sonra Nərmin əriylə boşanma ərizəsini məhkəməyə təqdim etmişdi və məhkəmə məhz bu gün onların bir yerdə yaşaya bilməyəcəyi qərarına gəlmişdi.

Bütün bunları bir türk mahnısında deyildiyi kimi  film kimi göz önündən keçirtdi; hər bir kadr beyninin dumanlığında itib batırdı, hər şeyi, hər kəsi, hətta özünü də belə bu dumanlıqda itirdiyi kimi.

“Yox! Başqa yol sadəcə yoxdur.” Ayağa qalxdı. Masa ətrafındakı stullardan birini çəkib, çilçıraqın altına qoydu. Sonra dəhlizə keçib, avtomatdan işığı söndürdü. Gündüz olmasına baxmayaraq,Nərmin bu evdən çıxan gündən açılmayan pərdələr onsuzda qara buludlar arxasında çətinliklə Bakını ışıqlandıran günəş şüasının evə buraxmadığından otaqda cansıxıçı, boğuq abhava yarandı. Onsuz da üşüyürdü. Otağın solğunluğu və tənhalığı onu dahada üşütdü.

Vaxt itirmək olmazdı, burdən fikrini dəyişəcəyindən qorxurdu; onsuz da tərəddüd edirdi. Stula dırmaşıb çil çirağı toqdan ayırdı və tavana bərkidilmiş çox möhkəm olan qarmaqdan çıxarıb üsulluca yerə qoydu. Sonra yerə düşüb, stulu yerə itələdi.

Otağına keçdi ( iki otaqlı Xuruşov layihəli ev idi. Otaqlardan biri ancaq kitablarla, doxsanıncı illərin qəzetləri ilə səksəninci illəri ədəbi - bədii - publisistik jurnalları ilə özünün qovluq - qovluq əlyazmaları ilə və birdə fəxrlə təzəcə nəşr etdirdiyi altı adda romanlarının bağlamaları ilə dolu idi ) Hər bağlamadan bir kitab götürüb salona keçdi. Otağının qapısını örtərkən sonuncu dəfə otağına gözucu nəzər yetirdi; dərindən nəfəsini alıb, sonuncu dəfə kitabların kif iylənən, ondan ötrü qiymətli olan kitab ətrini cigərlərinə çəkdi. “Əlvida!” - dodaqlarının ucunda pıçıldadı.

Əllərində iri həcimli, nəfis tərtibatlı əsərləri ilə otağının mərkəzində keçib, başını qaldırıb, açdığı çilçırağın tavandakı qarmağa baxdı: “Görən məni saxlayar? Nə çəkim var ki? Çilçıraq məndən ağırdır bəlkə”.

Kitabları yerə qoydu. Ən üstə olanını götürüb, vərəqlədi. Bu onun ilk romanı idi; gənckən yazmışdı; yarı fantastik, yarı lirik əsər idi: hardasa altı yüz səhifə olardı. Kitabın düz qarmağın altına qoydu. İkinci kitabı da əlinə götürüb vərəqlədi, kövrəldi; təsirləndi. Sanki vaxti uzatmaq üçün dördyüz iyirmi bir səhifəlik kitabı bir - bir səhifələdi. Kitab onun ən sevimli əsəri idi. Bunu da gənckən, tələbəçilikdə yazmışdı. Əsərin - o, bu kitabı əsər adlandırırdı - heç özü də xatırlamır ki, əsərin bu ideyasını hardan götürüb. Onu da birinci kitabın üstünə qoydu.

Növbəti kitab isə bir az kiçik həcimli idi və povest janrında yazılmışdı. Kitabda əlavə bir neçə povestdə verilmişdi: kitabda “Eyni bədən fərqli adam”, “Edam”, “Ölüm hökmü verən hakim” povestləri  yerləşdirilmişdi.

Dördüncü kitabı isə ampulasından tamam kənar idi. Bir ara Çingiz Abdullayevin dedektiv əsərlərini oxumaq azarına düşmüşdü və öz Dronqosunu yaratmaq qərarına gəlmişdi. “Doğma şəhər” məhz onun ilk dedektiv əsəri idi. Povestlər olan kitabını  və bu kitabı da digər üst - üstə qoyulmuş kitabların üzərinə qoydu. Bu kitabların səhifəsi ikisi birlikdə üç yüz doxsan beş səhifə edirdi.

Beşinci kitabını əlinə götürdü; kitab 228 səhifədən ibarət idi: “Günəşin kölgəsi” - o, heç vaxt günəşin işığını, onun istisini hiss etməmişdi; həmişə qaranlıqdaydı, həmişə üşüyürdü. Kitabın üz qabığını açıb vərəqlərini səhifələdi. “Cırtdanın nağılı” fəslini açıb, oxumağa başladı. Heç özü də bilmədi ki, niyə məhz bu fəsli oxumaq ürəyindən keçdi.

“Günəş anasının yanıda, divanda oturub, anasının boynunu qucaqladı. Şıltaq tərzdə anasının boynunu, boğazını öpüb, nəzik, zəif qolları ilə var gücüylə onu sıxdı: “A qızım, yavaş” - deyə anası qızının qolları arasından gücbala ilə çıxa bildi.

“Xatırlayırsan, anacan, biz uşaq olanda mənimlə qardaşımın arasında uzanıb, bizə cırtdanın nağılını danışırdın. Maraqlısı da o idi ki, elə həmişə, hər gün sən o nağılı danışardın. Biz də ki, axmaq kimi eyni nağla qulaq asardıq və hər gün də yeni maraqla, yeni həyəcanla səni dinlərdik. Bilmirəm qorxumuzdanmı, ya sənə olan segimizdənmi, “daha bezdik, başqasını danış” deməzdik. Təki sən danışaydın, biz də dinləyəydik. Sənin o nağlın olmadan qəti yata bilmirdik. Qaqaş da sən nağılı danışıb gedəndən sonra özünü cırtdanın yerinə qoyardı: “Mən cırtdanın yerində olsaydım, atanın bıçığını çıxartıb, əjdahanın başını kəsərdim” - deyə xəyallar qurardı. Mən də ki, elə hey onda səhv axtarardım: “Qaqaş, nağıldakı əzdaha deyil eee, devdir. . .” Elə sevinərdim ki, mən qaqaşdan çox bilirəm. Mən də ki, özümü cırtdanın nənəsinin yerinə qoyardım, xəyalımda, yatanda isə yuxularımda nəvələrim üçün yeməklər bişirərdim, peraşki, dovğa hazırlayardım. Hı... İndi anlayıram ki, day demə sən cırtdanın nağılından başqa nağıl bilmədiyin üçün hər gecə bizə eyni nağılı danışırsanmış. Ha . . . ha. . . ha. . .”

“Gül, gül, qızım, gül” - ana öz ahəstə səsi ilə dilləndi. Günəşin zərif əllərini əllərinə alıb burnuna yaxınlaşdırdı. Dərindən nəfəsini çəkib, qızının qoxusunu aldı, amma duymaq istədiyi qoxunu duya bilmədi; körpəykən necə də saf ətir saçardı övladları. İndi ancaq Günəş əlinə o qədər ətirli krem sürtmüşdü ki, ürəkbulandırıcı iy verirdi.

“Sən səhv anlamısan, qızım. Mən bəlkə də yüzlərlə nağıl bilirdim. Özüm bilərəkdən Cırtdanın nağılını danışırdım. Bu lağ etdiyin nağıl əslində bir həyat məktəbidir. Cırtdan kimdir? Boyca, yaşca cırtdan olan deyil, sənin kimi həyat təcrübəsi olmayan, həyat təcrübəsi cırtdan olan insanların prototipidir. Nənə obrazı isə ağbirçək, ağsaqqal, artıq öz həyatını yaşamış, gördüyünü görən, yaşadığını yaşayan insanların nağılvari obrazıdır. Cırtdan evinə odun gətirmək üçn dostları ilə meşəyə gedir və meşədə azırlar. Meşə isə sənin içində azdığın bu həyatdır; cürbəcür ağacları rastlaşdığın cürbəcür insanların, dərəli, təpəli yolları isə enişli, yoxuşlu həyat yollarının təsviridir. Cırtdan tək deyil, dostlarıyladır. Yəni həyat təcrübəsi cırtdan olanlar bu həyatdan təkbaşına, özgücünə baş çıxara bilməzlər. Onlar azırlar və qarşılarına iki yol çıxır. Bu yollardan biri işiqlı, ikincisi it hürən tərəfə aparan yol; bu yollar həyat yoludur, ömür yoludur. Bu onu göstərir ki, həyatın iki üzü var: qaranlıq, it hürən və işıqlı üzü. Dostlar məhz işıq gələn yolunu seçirlər. Yəni işıqlı, rahat həyatı seçirlər, ancaq yollarının üstündə qarşılarına dev çıxır. Bax, qızım həyat da elədir. Sənin rahat, işiqlı sandığın yolun üstündə elə devlər, elə yeddibaşlı əjdahalar var ki, işıqlı həyatını qaranlıq bir zülmətə çevirirlər. Lakin ağıl, ancaq və ancaq ağıl bu devlərə qalib gələ bilir, necə ki, Cırtdan yatmayıb, səhərə qədər çıxış yolu fikirləşir və tapır. Onlar devi məhv edirlər. Görürsən, sənin zarafat, adi nağıl gələn bu kiçik həyat hekayəsi insan ömrünün xəritəsini özündə əks etdiri, sadəcə hər insan bu xəritəni oxuya bilmir. . .”

Kitabı əsəbi halda bağlayıb digərlərinin üstünə qoydu. Və onu da anlayırdı ki, o, bu həyatda cırtdandır və həmişə qaranlıq, it hürən yolu seçmişdir.

Nəhayət qızını belə qurban verdiyi sonuncu kitab - “Sonun sonu”.  “Axı hər şeyin sonu var. Deməli sonun da sonu var” fəlsəfəsini özündə əks etdirən altı yüz on səkkiz səhifəlik olan bu kitab onun ən sevimli, özünün təbirincə desək, ən unikal əsəri idi. Kitabın qalın üzünü açıb, birinci səhifəsindəki şəklinə baxdı, tez də gözünü çəkdi; özünə baxmağa nəinki şəkildə, hətta aynada da belə cəsarəti çatmırdı. Ona görə yox ki, eybəcər idi. Sadəcə utanırdı, xəcalət çəkirdi. O, bu şəkli çəkdirəndə nələr arzulamışdı . . . Onun xəyallarındakı həyatı nə idi, indiki durumu nə. . . O çoxdan Nobel ədəbiyyat mükafatını almalıydı və oturub, Nobel çıxışını yazmalıydı.  Amma  . . .

Kitabın növbəti səhifəsini açdı. Bu vaxt itirməkdən başqa bir şey deyildi. Ümidliydi: “Bəlkə kimsə gəldi”. Amma kim idi onun qapısını açan, mobil telefonuna zəng edən.

“Səhifə 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 . . .” - hər səhifədən bir - iki cümlə oxuyub, kitabın ağappaq vərəqlərini şaqqıldadaraq çevirirdi: “30, 31, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40 - cı səhifə . . . “Görüş”  - kitabın 40 - cı səhifədə yerləşən fəsli belə adlanırdı.

Səhifələməyə davam edir: “50, 51, 52, 53, 54, 55. . .60. . . 65 . . .70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80 və “Müjdə” fəsli” - bir anlıq duruxur, nəfəsini ağzı ilə dərindən cigərlərinə çəkir, köksünü ötürüb; “Axı niyə?” - axı niyə onu heç kim sevmir, heç kimi maraqlandırmır, hətta qarnından çıxdığı anası üçün belə o, bir anlam kəsb etmirmi? Niyə qapını döyən yoxdu, niyə gələn yoxdu. Hanı Nərmin, onun qarğışları, söyüşləri, ya da onun nəvazişi, sevgisi, sevişmələri? Suallar o qədərdi ki. Hər köksünü ötürdükcə də onların cavabını da ürəyinin dərinliyinə ötürürdü: “Ehhhh! . . Mən Mükafatları ən alisinə layiqkən, rəzilliyin lap dibindəyəm, həmdə öz dünyasıyla baş - başa. Görən yazıçı üçün bundan ağır bir dərd varmı. İstəmirəm səni, kimə gərəksənsə də mənə gərək deyilsən, ey həyat!” - kitabı qaldığı yerdən səhifələməyə davam etdi: “215. . . 230 . . . 245. . . 255 . . .265 . . .300. . . 335 . . . 400. . .450. . .455. . .465. . .467, 468, 469, 470 . . . 475 . . . 485. . . 495. .  .520. . . 525. .  .555. .  .565. . . 575. .  .585 . . .595, 596, 597, 598, 599, 600, 601, 602, 603, 604, 605, 606, 607, 608, 609, 610 - cu səhifə və sonuncu fəsil. 611, 612, 613, 614 - “Proloq”, 615, 616 - “Mündəricat”, 617, 618 və son!” - sonuncu səhifəni çox asta çevirdi və ən sonuncu səhifədə yazılan “Bütün hüquqlar qorunur. Müəllifin icazəsi olmadan kitabın fotokopiya, mexaniki çap üsulu ilə çoxaldılması, satılması və kitab əsasında filmin çəkilməsi qəti qadağandır!” bildirişini oxuyub, kitabı qapadı və gözü yenə də kitabın arxa qabığında olan şəklinə sataşdı. Özü və əsərləri haqda olan kiçik məlumatı oxudu. Sonda yazılan yazı isə onu bayaqdan tərəddüd etdiyi işə təhrik etmiş oldu. Az qalmışdı ki, vaz keçsin, amma qərarını qətiləşdirdi.

“ . . . Yazıçı ailəlidir, bir qızı var. Bu gənc xoşbəxt ailə onun  yegənə ilham mənbəyidir”

Sonuncu kitabını da digərlərinin üstünə qoydu. Ağlayırdı. Hönkürtü ilə ağlamasa da bütün vücuduyla ağlayırdı. Bəlkə də bu yaşına qədər ilk dəfə idi ki, beyninin dumanı çəkilmişdi və indi o, çox aydın düşünürdü və onu da anlayırdı ki, ilgəyi boğazına keçirtməyə təhrik edən bütün olanların yeganə səbəbi özü və əlçatmaz xülyaları olub.

Üst - üstə yığdığı kitabların üstünə dırmaşıb, boynundaki qırmızı qalistukunun ucunu deşərək, qarmağa keçirtdi: “Həyat, sən nəyə gərəksən?!” - bu dünyada yeganə cavablaya bilmədiyi sual oldu. Ayağının altındakı kitablarını - əsərlərini dağıtdı. Fikirləşdiyi kimi də oldu; çəkisi deyəsən çilçıraqdan da yüngül gəlmişdi; qarmağa heç bir ağırlıq düşmədi.

Özünə söz vermişdi. Söz verdiyi kimi də çapalamadı; qollarını yanlarına sallayıb, canını qırmızı qalstukuna və tavandakı qarmağa tapşırdı. Çox qısa zaman kəsiyində açıq beyni ilə düşünə bildiyi yalnız iki şey oldu: “Kaş qarmaq qırılaydı” - qarmaqsa birbaşa betona bərkildiyi üçün maşın da assaydılar onu saxlayasıydı. Düşünüb və cavabını tapa bildiyi ikinci şey isə həyatın heç nəyə yox, eləcə yaşamaq üçün gərəkli olduğunu anlamasıydı. Lakin gec, çox gec oldu.

P. S

O, qızının məzarı üstündə onun ruhuna bir roman yazacağına və adını “Qızım” qoyacağına söz vermişdi. Sözünün üstündə də durdu. Bəlkə də onun qızı üçün sağlığında və ölümündən sonra yeganə etdiyi şey məhz ona həsr etdiyi bu əsər idi. Bu əsər onun canı çıxandan iyirmi saniyə sonra qalstukunun tab gətirə bilməyib, deşikdən cırılaraq, tappıltıyla yerdəki kitabların üstünə sərilmiş meyidi oldu. Əsərin adı isə canı çıxan anda çox çətinliklə söyləyə bildiyi sonuncu sözü - “Qızım” kəlməsi idi.